اين كار تحقيقي تحت عنوان «مسئوليت كيفري بيماري‌هاي ناقل ايدز و ساير بيماريهاي مسري» علاوه بر جذابيت موضوع براي خودم بدين دليل بوده كه تاكنون كار زيادي در اين زمينه صورت نپذيرفته و آثاري كه در اين خصوص به نگارش درآمده بسيار پراكنده و مختصر مي‌باشد. به علاوه اينكه با نگاهي به معضلات فعلي جامعه اين مهم، بدون اغراق يكي از مبهمات كنوني جامعه ما مي‌باشد.

در قسمت نخست اين تحقيق، كلياتي را پيرامون بيماري ايدز و چالش‌هاي حقوقي (كيفري) پيش رو در مقابله با اين بيماري را بيان كرده و بعد به بررسي مسئوليت كيفري اين بيماري پرداخته و مباحثي را تحت عناوين «جرم انگاري»؟، «قانون خاص»؟ و «چه مجازاتي؟» مطرح نمودم. در اين تحقيق از قتل عمد، اقدام مجني عليه، رضايت مجني عليه و… چند عنوان جزايي ديگر كه مي‌توان ناقلين ايدز را حسب آن به مجازات رساند سخن به ميان آمده است.
مقدمه : قسمت اول، ايدز

عفونت با ويروس ايمني انسان (HIV) منجر به ايدز مي‌گردد، هر 13 ثانيه يك نفر به اين ويروس آلوده مي‌شود و هر 9 دقيقه يكنفر به علت آلودگي به اين ويروس جان خود را از دست مي‌دهد.

ايدز AIDS (مخفف Asquired Immono Defieiency Sysdom ) (سندرم نقص ايمني اكتسابي)، اختلال شديد در وضعيت سيستم ايمني بدن انسان است كه اغلب منجر به مرگ مي‌گردد. علت مرگ اين افراد، افزايش حساسيت فرمان براي ابتلا به عفونتهاي شديد ناشي از عوامل عفوني فرصت طلب (ميكروبهاي كه در حالت عادي ضرر هستند) يا سرطان‌ها مي‌باشد. به عقيده دانشمندان منشاء اين ويروس (HIV) از آفريقا مي‌باشد. اين ويروس در طي كار گرفته شدن يك انسان توسط ميمون، از طريق بزاق اين حيوان به انسان منتقل شده و سپس از اين فرد به ساير انسانها انتقال يافته است.

در ابتدا به نظر مي‌رسيد كه اين بيماري مختص هم جنس بازان و معتادان تزريقي كشورهاي پيشرفته است. اما امروزه ميليونها انسان در قاره‌هاي مختلف به اين بيماري مبتلا شده‌اند.

هم‌اكنون تعداد مبتلايان به ايدز در جهان 50% بيش از رقم پيش بيني شده در سال 1991، مي‌باشد همچنين پيش بيني مي‌شود كه در طي 20 سال آينده 70 ميليون زن، مرد، بچه به خاطر ايدز جان خود را از دست بدهند.

قسمت دوم :

در قسمت دوم مقدمه مي‌پردازيم به تعريف مسئوليت كيفري :

جرم از ديرباز به مثابه رفتاري معارض با وضعيت مطلوب انسان، پيوسته با مجازات در اشكال گوناگون آن همراه و همدوش بوده است. و اگر مسئوليت كيفري را در ساده‌ترين معناي خود عبارت از تحمل مجازات در برابر رفتاري معين بدانيم، بايد تصديق كرد كه اين نوع مسئوليت در جوامع بشري از عمري در درازاي جرم و مجازات برخوردار بوده است. زيرا به هر حال مجازات به عنوان واكنش انساني به «موجود» معطوف مي‌شود كه به نحوي در پديد آمدن جرم موثر بوده است.

در مراحل نخستين زندگي اجتماعي، مجازات واكنشي بود كه صرفاً براي رفع الم و ناراحتي ناشي از رفتاري خاص ابراز مي‌شد و لاجرم تمايزي بين منشاء پيدايش درد و الم در انواع گوناگون آن قائل نمي‌شدند. اين منشاء در هر حال موضوع مجازات قرار مي‌گرفت و در برابر رفتاري كه به نحوي در ايجاد درد و الم موثر بود «مسئوليت كيفري» داشت فارغ از اين كه انسان يا حيوان و يا حتي جهاد باشد.

در مراحل پيشرفته‌تر، مجازات به عكس‌العملي در برابر زيان ناشي از يك رفتار معين تبديل شد در اين مرحله بشر يك گام فراتر گذاشت و مسئوليت كيفري يك موجود را بر مبناي نوع و ميزان خسارت مالي يا جاني كه از ناحيه او بهم مي‌رسيد، معين مي‌ساخت. مسئوليت در اين دو مرحله تاريخي، صرفاً ماهيتي مادي و عيني داشت اما رفته رفته با ورود عنصر تقصير به نهاد مسئوليت كيفري، مسئوليت معنوي و شخصي هم رسماً به قلمرو حقوق جزا وارد شد و عرصه را بر مسئوليت مادي و عيني تنگ و محدود ساخت. اما طولي نكشيد كه حقوقدانان جزايي با اين مساله مواجه شدند كه مسئوليت كيفري – در مفهوم معنوي و شخصي خود – تنها با تحقق تقصير در رفتار مرتكب جرم پديد نمي‌آيد، بلكه لازم است كه فاعل برخوردار از ويژگي‌هايي باشد تا بتوان او را در ازاي رفتار توام با تقصير و قابل سرزنش، «مؤاخذه» و «مجازات» كرد. از اين پس بود كه در كنار رابطه ذهني خاص فاعل با جرم كه با عنصر تقصير تبيين مي‌شد، وضعيت رواني خاص مجرم بيش از پيش مورد توجه قرار گرفت. اين وضعيت خاص كه تحت عنوان اهليت جزائي[1] مركز توجه حقوقدانان جزايي قرار گرفت، رفته رفته از چنان اهميتي در ساختمان مسئوليت كيفري برخوردار شد كه امروزه به جزء تفكيك ناپذير مسئوليت كيفري تبديل شده به نحوي كه درك مفهوم مسئوليت كيفري بدون فهم اهليت جزايي ميسر نيست. در حال حاضر، اين رابطه تنگاتنگ تا آنجا اهميت پيدا كرده كه واژه مسئوليت كيفري فارغ از هر نوع مجاز و مسامحه در اهليت جزائي به كار مي‌رود، در بسياري از متون حقوقي و قانوني مراد از فرد مسئول، كسي جز همان شخص داراي اهليت جزائي نيست.[2]

در حال حاضر، قانونگذار جزايي، در مقررات حدود و قصاص از «بلوغ»، «عقل»، «اختيار» و احياناً «قصد»، به عنوان شرايط ثبوت مجازات ياد كرده، ضروري است كه اين شرايط، در پرتو اصول جزايي تبيين و جايگاه هر يك در مبحث مسئوليت كيفري مشخص مي‌گردد.

اولين موارد بيماري در ژوئن 1981 در بين افراد هم جنس بازي در آمريكا كه شيوع ماركوم كابوزي (نوعي سرطان پوست) و پنوموني (ذات‌الريه) به علت پنوموسيتيس در آنها بيش از حد انتظار بود شناسايي شد و در ايران اولين مورد بيماري در سال 1366 در يك كودك 6 ساله كه فرآورده‌هاي خوني وارداتي استفاده مي‌كرد مشاهده گرديد.

ويروس عامل بيماري براي اولين بار در اواسط سال 1983 شناسايي و كشف شد و در اوايل سال 1984 دانشمندان گزارش جامعي در مورد آن منتشر كردند. در ماه مارس 1985 اولين آزمايش براي تجسس آنتي بادي (پادتن) HIV در آمريكا مورد تاييد قرار گرفت و در مارس 1987 اجازه مصرف آزمايشي داروي زيدوو دين در بيماران داده شد.

بر اساس گزارش مركز مديريت بيماري‌ها تا پايان سال 2003 در جهان 42 ميليون زن، مرد و كودك حاصل (HIV) مبتلا به ايدز بوده‌اند و 26 ميليون نفر نيز به علت اين بيماري فوت كرده‌اند. همچنين 5 ميليون انسان در سال 2002 به HIV آلوده گشته‌اند و در همين سال 1/3 ميليون زن و مرد و كودك به خاطر ايدز جان خود را از دست داده‌اند، تعداد مبتلايان و حاملين ويروس HIV در ايران تا پايان شهريور ماه سال 1381، 4863 نفر گزارش شده است.

هر چند ايدز در همه جاي دنيا ديده مي‌شود ليكن شيوع اين بيماري در آفريقا بيشتر از ساير نقاط جهان بوده است به نحوي كه بيش از 70% بزرگسالان و 80% كودكان حامل HIV و بيش از 75% از موارد مرگ و مير ناشي از اين بيماري مربوط به اين قاره مي‌باشد.

در كشورهاي پر درآمد به علت درمان موثر، بيماران مدت بيشتري زنده نگه داشته مي‌شوند در نتيجه مرگ و مير ناشي از ايدز در اين كشورها كاهش يافته است.

در منطقه مديترانه شرقي وسعت اين بيماري بسيار كمتر از ساير نقاط جهان است ليكن شيوع ايدز در اين منطقه در حال افزايش مي‌باشد.

بر طبق گزارشات تا پايان شهريور سال 81 تعداد آلودگان به HIV و مبتلايان به ايدز در منطقه مديترانه شرقي بالغ بر هفتصد هزار نفر بوده است وليكن به علت عدم كشف عده زيادي از مبتلايان آمار افراد مبتلا آلوده بسيار بيشتر خواهد بود تا جايي كه تخمين زده مي‌شود به ازاي گزارش هر بيمار مبتلا به ايدز 50 تا 70 نفر ديگر نيز به HIV مبتلا هستند.

وضعيت ايدز در جهان تا سال 2002 و برگرفته از فصلنامه علمي آموزش دانشكده بهداشت :

تعداد انسانهايي كه با ايدز زندگي مي‌كنند : 42 ميليون نفر

مردان مبتلا به ايدز : 4/19 ميليون نفر

زنان مبتلا به ايدز 2/19 ميليون نفر

كودكان زير 15 سال مبتلا ايدز 2/3 ميليون نفر

تعداد موارد جديد آلودگي به HIV در سال 2002   3/5 ميليون نفر

تعداد موارد جديد آلودگي به HIV در هر روز 15000 نفر

مجموع افرادي كه در سال 2001 به علت ايدز مردند 3 ميليون نفر

مجموع افرادي كه در سال 2002 به علت ايدز مردند 1/3 ميليون نفر